حافظ و خوشنویسی

خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی (۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری) مشهور به لِسانُ‌الْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُ‌الْعُرَفا و ناظِمُ‌الاُولیاء، متخلص به حافظ، شاعر فارسی‌گوی ایرانی است.

مشهور است که حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجوی کرمانی گرویده و همانندیِ سخنش با شعرِ خواجو مشهور است. حافظ را از مهم‌ترین اثرگذاران بر شاعرانِ فارسی‌زبانِ پس از خود می‌شناسند. 

قالب اشعار حافظ ، غزل و محتوا اشعار  او حکیمانه ، عارفانه ، اجتماعی و.. است ، در واقع می توان گفت از غزل حافظ هر کسی استنباط خودش را دارد ، یعنی روانشناس مباحث روانشناسی را دریافت میکندو جامعه شناس ، جامعه شناسی را دریافت میکند.

ارتباط اشعار حافظ با خوشنویسی

دو هنر زیبای شعر و خوشنویسی از همان ابتدای کار با هم تلفیق شده‌اند . شاید برخی افراد معتقد باشند که هر هنر جایگاه مستقلی دارد ،
اما ما نمی توانیم این دو هنر را از هم تفکیک کنیم چون هر کدام دارای ارزش ذاتی خود و تکمیل کننده هم می باشند.

این ارتباط دو سویه باعث زیبایی و تکمیل کننده و پیشرفت دو هنر در جهان شده است.

شاعران مشهوری مانند حافظ نیز در اشعار خود از مفاهیم خوشنویسی استفاده می کردند که نشان می دهد این هنر در بین مردم آن زمان بسیار رواج داشته و مورد توجه بزرگان قرار گرفته است.

در این زمینه می توانیم ابیاتی از حافظ  ، که به اصطلاحات خوشنویسی مرتبط هست بیان کنیم .

آن پیک نامور که رسید از دیار دوست

آورد حرز جان ز خط مشکبار دوست

 ---------------------------------------------------

بیاضِ رویِ تو روشن چو عارِضِ رُخِ روز

سوادِ زلفِ سیاهِ تو هست ظلمت داج

بیاض در اصول خوشنویسی سفیدی و سواد به معنای سیاهی ، در واقع فضای مثبت و منفی بین کلمات را می گویند.

----------------------------------------------------------

در خم زلف تو آن خال سیه دانی چیست

نقطۀ دوده که در حلقه جیم افتادست

نقطه : اولین درس یک هنرجوی خوشنویسی نقطه است. نقطه معیار و اندازه گیری هر حرف و کلمات می باشد. مثال حرف الف سه نقطه است. در واقع نقطه تشکیل دهنده یک کلمه است.

دوده : اجزای تشکیل دهنده مرکب سنتی است.

خوشنویسی اشعار حافظ

استاد مهدی فلاح در نشست تخصصی  خوشنویسی شعر را  ابزار اصلی برای آواز و خوشنویسی هستند.

 در دوره زندگانی حافظ هنوز خط نستعلیقی وجود نداشت، اما می توانم بگویم که شعر هیچ شاعری از دیدگاه صورت بندی خوشنویسی به اندازه اشعار حافظ برای نگاشته شدن به خط نستعلیق زیبایی نمی آفریند. انگار حافظ اشعار خود را برای کتابت به خط نستعلیق سروده است.

در همه دوره های خوشنویسی، اشعار حافظ بیش از سایر سروده ها مورد استفاده خوشنویسان بوده است و از این رو می توان گفت خوشنویس در شعر حافظ بسیار قوی است. این نکته نیز مهم است که صرف معنا و پیام نیست که به خوشنویس انگیزه می دهد تا شعری را بنویسد بلکه صورت شعر مؤثرترین عامل در انگیزه خوشنویس می باشد. و از این روست که خودبخود دوست داریم تا واژه ها، کلمات و شعرهای حافظ را خوشنویسی کنیم.

استاد مهدی فلاح  خاطرنشان کرد: بسیاری از اشعار حافظ به دلیل زیبایی در نگارش به صورت خوشنویسی ثبت می شوند و از این رو تماشاچی را به تأمل وا می دارند؛ این در حالی است که این اشعار برای آواز مناسب نیستند.

استاد مهدی فلاح تصریح نمود: طراحی و معماری در شعر حافظ همچون بالهای یک پرنده در صورت شعر حافظ به چشم می آید. بازی با دوایر و کشیده ها فرم را در خوشنویسی شعر حافظ به نهایت زیبایی می رساند. بهره گرفتن از دایره، کشیده، تناسب و ... در نگارش واژگان، بزرگترین حرفه و هنر ماست که با آن می توانیم پیام و معنای شعر را بیان کنیم.

 موسیقی، بعدی است که هنرمند باید در آثارش ایجاد کند. موسیقی در واقع صدای برخاسته از هنری است که ایجاد می گردد. صدا و رنگ اثر هنری است که باعث می شود تماشاگر با اثر هنری ارتباط برقرار کند و آن را بفهمد. یک اثر هنری باید پیام معنایی خود را بازگو کند و از این روست که گاه به صورت ساده شعری را که به نگارش در آورده ام می نویسم.

 برخی واژه ها و حروف همچون «ج»، «ن»، «ع» و ... به خودی خود انگیزه و هوس نوشتن را در خوشنویس ایجاد می کنند. این حروف در شعر یا هر قطعه دیگری که نوشته می شود ایجاد زیبایی می نمایند؛ اشعار حافظ نیز پر از این واژگان و حروف است. واژگان اُ و سپس آ و ای در موسیقی ایجاد زیبایی می نمایند در حالی که واژگان «ج»، «ن»، «ع» و ... خواننده را دچار مشکل می کنند.

استاد فلاح تاکید بر این داشتند که هنرمند باید با گرافیک، موسیقی و هنرهای دیگر نیز آشنا باشد تا حس تقارن، تناسب، زیباشناسی و ... را بتواند درک کند.

استاد فلاح، آواز ایرانی را طراحی شده برای اشعار عاشقانه دانست و نه فسلفه و حکمت و عرفان و افزود: تحریر و چهچه ها برای منظور و مفهوم شاد استفاده می شوند. این نکته را نیز باید اضافه کرد که اشعار عاشقانه حافظ برای آواز بی داد می کند.

منابع :

ویکی پدیا

 وزرات فرهنگ ارشاد