آموزش ترکیب نویسی - ضخامت نویسی و ظرافت نویسی

آموزش ترکیب نویسی خوشنویسی با خودکار

ترکیب را در یک عبارت ساده می توان این گونه تعریف کرد : چینش درست و زیبای کلمات کنار هم .

اما اعمال آن به سادگی تعریف ساده اش نیست. چرا که ترکیب مباحث گسترده ای دارد و هر کس بنا به سلیقه خود می تواند ترکیب متفاوتی را در پیش بگیرد.

از این رو سلیقه بسیار تاثیر گذار است اما قبل از آن ، یادگیری قواعد و اصولی که در دوره تکمیلی با مثال خدمتتان ارائه می کنیم می تواند بسیار مفید و البته ضروری باشد.

در ترکیب بندی کلمات و ساخت جملات پنج نکته بسیار مهم وجود دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم:

ترکیبی نویسی دارای دو امتیاز و فایده است.

زیبایی و جاذبه هنری که از ترکیب و تلفیق مفردات پدید می آید به گونه ای که مفردات در کنار هم یکدیگر را تکمیل کرده و زیبایی هم می افزاید.
کوتاه شدن سطر که به همین جهت به قصار نویسی (کوتاه نویسی) شهرت دارد و ما به جهت غلبه داشتن وجه ترکیبی آن را ترکیبی نویسی نام نهادیم. در این روش به خاطر ترکیب و تلفیق مفردات و نزدیک نوشتن آنها به یک دیگر متن کوتاه شده و کمترین فضا را اشغال میکند. به نمونه زیر توجه کنید.

مصرع فوق ابتدا سطر نویسی شده و سپس ترکیبی نویسی گردید و بهمین جهت کوتاه تر شده و بر زیبایی آن نیز افزوده شده است.

چند نکته در رابطه با آموزش خط تحریری شیوه های ترکیبی نویسی

ترکیبی نویسی مخصوص شعر نیست بلکه در جملات کوتاه نثر و آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع) نیز کاربرد جدی دارد.

ترکیبی نویسی نستعلیق معمولا در یک مصرع یا یک بیت شعر اجرا میشود مگر در موارد خاص مثل کتیبه نویسی.

آموزش و یادگیری ترکیبی نویسی نیاز به تمرین و مشق نظری زیاد دارد تا این که در چنین مفردات و ترکیب آنها  با یک دیگر تسلط و مهارت حاصل شود.

ترکیبی نویسی در بعضی از جملات زیباست اما در بسیاری از موارد زیبایی لازم را ندارد پس باید جملات خوش ترکیب را انتخاب نمود و در این راستا تجربه و بینش هنرمند نقش تعیین کننده دارد.
کاربرد ترکیبی نویسی در قطعات خوشنویسی و پیشانی صفحات و کتیبیه نویسی و موارد خاص دیگر است.
   

ترکیبی نویسی مخصوص خط درشت نستعلیق است اما در خط تحریری نیز بر زیبایی قابل اجراست.

ترکیب در خط نستعلیق فاصله بین حروف و کلمات از هم

​
فاصله بین حروف و کلمات از هم در خوشنویسی ، به طور تقریبی یک نقطه در نظر گرفته می شود.  

برای روشن تر شدن مقصود از یک نقطه در نظرتان؛ باید فرم تمرینی که در دوره مقدماتی از آن استفاده می کردیم را به خاطر بیاورید.

ارتفاع بین دو خط را با خطوط فرعی که فاصله هریک را یک نقطه قرارداد کردیم مشخص نموده بودیم. برای این بخش نیز مقصود از یک نقطه همان اندازه است.

این یک قانون کلی ست که اسنثناهایی هم دارد که بعدتر توضیح خواهیم داد. مثلا اگر مایلیم روی یک کلمه تاکید بیشتری داشته باشیم فاصله را از طرفین افزایش می دهیم.

به طور کلی می توان گفت فاصله انتهایی ترین حرف کلمه قبل با ابتدایی ترین حرف کلمه بعد باید یک نقطه باشد. حتی اگر کلمات قرار است روی هم سوار شوند هم باید فاصله یک نقطه رعایت گردد.

ترکیب عبارت است از جایگاه و موقعیت مفردات نسبت به کلمات مجاور به گونه ای که مفردات در مجموع سطر به گونه ای چینش شوند که منسجم و هماهنگ شوند و کمکل یکدیگر در زیبایی شوند و سطر را زیباتر کنند

 
آموزش حسن ترکیب در خوشنویسی با خودکار

 
حسن ترکیب در سطر چهار شاخصه مهم دارد:

    فاصله مفردات از هم
    سوار شدن برخی مفردات
    صعود آخر سطرها
    استفاده از کشیده

 
فاصله مفردات از هم ترکیب نویسی با خودکار :

یکی از شاخصه های حسن ترکیب در سطر رعایت فاصله بین مفردات است که در زیبایی سطرها تاثیر ویژه ای دارد در سطر اول فاصله مفردات یکنواخت و متعادل نیست لذا علی رغم زیبایی مفردات
به جهت عدم رعایت فاصله به زیبایی سطر لطمه وارد شده است اما سطر دوم به جهت رعایت فاصله بین مفردات زیباتر به نظر میرسد.
ن

کته: سنجش مقدار فاصله بین مفردات در خط تحریری تقریبی و ذهنی است که با تمرین و تکرار زیاد آموخته میشود .

نکته: فاصله بین نقطه ها با مفردات نیز باید رعایت شود .

نکته: همان فاصله ای که بین کلمات است بین حروف یک کلمه نیز می باشد .

 سوار شدن برخی مفردات ترکیب نویسی خط تحریری با خودکار : 

اساسا حروف و کلمات در خط نستعلیق به سه دسته ریز اندام، متوسط اندام و درشت اندام تقسیم میشوند.

قاعده: قاعده و اصل اولیه در مفردات این است که بر روی خط کرسی بنشینند.

اما در سطر نویسی سوار شدن برخی از مفردات ریز اندام بر روی مفردات قبل از خود معمول و مطلوب است. در دو سطر بالا سطر دوم به جهت سوار شدن برخی از مفردات نسبت به سطر اول کوتاهتر و زیباتر شده است.

فواید:
با توجه به دو سطر بالا مشخص میشود که فایده سوار نمودان برخی مفردات ریز اندام در سطر دو چیز است:

 زیباتر کردن سطر: در سطر دوم بالا مفردات ( د- حا – حو – شد ) سوار شده اند و سطر از زیبایی بیشتری برخوردار شده است و این بدان جهت است که سوار شدن برخی مفردات فضاهای خالی سطر را بهتر پوشش میدهد و سواد و بیاض سطر را تنظیم می کند.

نکته: کلمه (شد ) اگرچه ریز اندام نیست ولی چوندر آخر سطر آمده سوار شده است

 کوتاه کردن سطر: در خط نستعلیق این قابلیت و توان وجود دارد که میتوان به وسیله سوار کردن و یا سوار نکردن برخی کلمات، سطر را کوتاه یا بلند کرد. 

نکته: زیبایی سطر به واسطه سوار شدن مفردات ریز بستگی به جایگاه نشستن آنها دارد، بنابر این هرگاه در سطر جایگاه مناسبی برای شوار شدن مفردات ریز یافت شد میتوان اقدام نمودو در غیر اینصورت سوار کردن مفردات ریز در جایگاه نا مناسب مضر به زیبایی است و باید از فراط پرهیز کرد .

نکته: برای شناخت جایگاه های مناسب جهت نشستن و سوار شدن مفردات ریز نیاز به تجربه و تمرینات مداوم و مشق نظری زیاد است تا به مرور آموخته شود اما به طور کلی دوایر و کشیده های تخت مانند زیر بهترین جایگاه جهت نشستن مفردات ریز در همانجا است.

 
نکته: کلمات درشت اندام هیچگاه در وسط سطر بر روی کلمه قبل سوار نمیشوند اما بسیاری از مواقع قسمتی از یک کلمه روی کلمه قبلی سوار میشود و بقیه آن روی خط کرسی می نشیند
در متن فوق قسمتی از مفردات درشت اندام ( عقل – سنا – همنشینی – خلا ) بجهت هماهنگی و پر کردن فضای خالی و در راستای حسن ترکیب بر روی کلمه قبلی سوار شده اند.

نکته: برای رعایت شاخصه صعود آخر سطرها ، هر کلمه ای چه درشت اندام و یا غیر آن، در آخر سطر قرار بگیرد بصورت کامل یا فقط قسمتی از آن صعود کرده و سواری می شود.

صعود آخر سطرها ترکیب نویسی خط تحریری با خودکار :

یکی از شاخصه های حسن ترکیب و زیبایی سطر صعود و بالارفتن آخرین کلمه سطر است و فرقی نمیکند
گه آن کلمه ریز اندام باشد یا درشت اندام

فایده:
فایده این صعود عبارتست از افزودنی تعادل و انسجام در مجموعه سطر زیر انتهای سطر به منزله توقف گاه سطر است و با صعود آخرین کلمه در سطر، بسته شدن سطر و توقف مفردات تداعی شده و حالت ایستایی و تعادل برقرا می شود .

در سطر اول ( ت – سط ) صعود کرده و روی نفردات قبل سوار شده و روی مفردات قبل سوار شده است بهمین جهت هماهنگی بیشتری احساس شده و بسته شدن سطر کاملا مشهود است.

اما سطر دوم به جهت عدم صعود و قرار گرفتن (ت و ست ) بر روی خط کرسی بسته نشده و احساس میشود که سطر همچنان ادامه دارد و یک حالت افتادگی در آخر سطر دیده می شود.

نکته: دز سطرهای طولانی و در برخی شرایط خاص میتوان چندین مفردات را در آخر سطر سوار کرد.

نکته: در مورد کشیدن کلمات در سطر باید از افراط و تفریظ پرهیز نمود بلکه در شعرنویسی معمولا در مصزعهای بلند تا تعداد ۳ کشیده میتوان استفاده کرد و در نثر نویسی نهایتا در هر سه الی پنج کلمه میتوان از یک کشیده استفاده کرد.